Mart 9, 2020
özlem ışıl
Yorum yapılmamış

İtibarsızlaştırma ve İklim Şüpheciliği – İlayda Gülsüm Çamlı

“19. Madde – İfade özgürlüğü

1. Herkesin, bir müdahale ile karşılaşmaksızın fikirlere sahip olma hakkı vardır.

2. Herkes ifade özgürlüğü hakkına sahiptir; bu hak bir kimsenin ülke hudutlarıyla sınırlanmaksızın sözlü, yazılı veya basılı veya sanatsal ürün şeklinde veya kendi tercih ettiği başka bir iletişim vasıtasıyla her türlü bilgi ve düşünceyi arama, edinme ve ulaştırma özgürlüğünü de içerir.

3. Bu maddenin ikinci fıkrasındaki haklar özel bir ödev ve sorumlulukla kullanılır. Bu nedenle bu hak, sadece hukuken öngörülen ve aşağıdaki sebeplerle gerekli olan sınırlamalara tabi tutulabilir:

a) Başkalarının haklarına ve itibarına saygı;

b) Ulusal güvenliği veya kamu düzenini (ordre public), veya sağlık ve ahlakı koruma.”

Birleşmiş Milletler Kişisel ve Siyasal Haklar Uluslararası Sözleşmesi^{^[1]}

2019 yılında iklim adaletinin uluslararası toplumun gündemi haline gelebilmesini sağlayan en önemli hareketlerden birisi şüphesiz ki Gelecek İçin Cumalar (Fridays For Future) oldu. Karizmatik liderlerin politika yapmasına ve figürleri odak almaya alışık olduğumuz için elbette hızla etkili olan bu hareketin de hedef alınacak bir “sahibi” olmak durumundaydı. Gelecek için Cumalar için Greta Thunberg’in öncü olması, bu sahibin belirlemesi söz konusu olduğunda medyanın işini epeyce kolaylaştırdı.

Greta’nın okul grevine başlamasından bu yana ailesi, finansal kaynakları, Asperger sendromu, söylemleri ve mimikleri popüler kültür ve nedense özellikle Donald Trump için en az binlerce kişinin grevde olması ve iklim krizi kadar önemli konular olarak medya yerini aldı. Psikolojik şiddet unsurlarıyla dolu mizah anlayışıyla sosyal medyadaki birçok insan, iklim şüpheciliğinin de işine gelir bir şekilde bazen küçümseyen, bazen hakarete ve istismara kadar varan (9GAG Greta ile dalga geçilen sayısız pornografik içerikle dolu) çeşitli şekillerde Greta’yı itibarsızlaştıran gündemlerin ve bu vesileyle gerçekleşen ihlallerin yaygınlaşmasında rol oynadı. Bu ihlaller fiziksel özelliklerine saldırıların yanı sıra, elbetteki Greta’nın tutarlılığı ve dürüstlüğüne de odaklanıyordu. Yemek yerken çekilen fotoğrafına Afrikalı çocukların eklenmesi,^[2] çocuk olması^[3] ve yaptığı konuşmalar üzerine birilerinin “piyonu” olduğunun iddia edilmesi^[4] gibi başlıklar ve gönderiler, kendisinin ve Gelecek için Cumalar hareketinin beyaz ve ayrıcalıklı sınıfı temsil etmesi bakımından sorgulanmasına neden oldu. Bu tartışmanın hareketin geleceği ve taleplerinin gerçekleşmesi açısından önemli olduğunu düşünüyorum. Ancak bu yazıda başta bu eşitsizlik tanımlarına sahip olmamıza sebep olanların itibarsızlaştırma yöntemiyle iklim hareketi üzerinden ötekileştiren fikirleri ve politikaları yeniden üretmesi ihtimali üzerinde durmaya çalışacağım.

Bu ihtimal ile ilgili geçtiğimiz Ocak ayında düzenlenen Dünya Ekonomik Forumu’na beraber katılan Greta Thunberg, Vanessa Nakate ve Licypriya Kangujam ile ilgili iki önemli örnek verilebilir. Yine kişileri doğrudan odak alan bu örneklerden birisi, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Association Press’in (AP) haberinde, iklim aktivistleri Greta Thunberg, Isabelle Axelsson, Luisa Neubauer ve Loukina Tille’nin de bulunduğu fotoğraftan Ugandalı Vanessa Nakate’nin kesilmesi.^[5] Haberde Vanessa’nın fotoğraftan çıkarılmasının yanı sıra, konferans esnasında yaptığı yorumların hiçbirine yer verilmemiş ve katılımcılar arasında isminden bahsedilmemişti.^[6] Kendisi sosyal medyadan tepki gösterdikten sonra, AP herhangi bir art niyet olmadığına dair bir özür mesajı yayınlamış, yetkililerden David Ake fotoğrafçının haberi yetiştirmeye çalışırken Vanessa’nın arkasında görünen binanın arka planla uyumsuz olduğunu düşündüğü için kestiğini belirtmişti. Bu “hata” karşısında Vanessa “Şimdi ırkçılığın ne olduğunu anladım” demişti. İklim aktivistlerinin Davos’taki eylemleri, ilettikleri mektup ve konuşmalarıyla değil, daha çok bu olayla medyada yerini aldı.

Diğer örnek Forum’daki eylemlerde aktif rol alan ve “Hindistan’ın Gretası”^[7] olarak anılmasına tepki göstermesiyle gündeme gelen Licypriya Kangujam ile ilgili.^[8] Kangujam paylaştığı sosyal medya gönderisinde “Sayın Medya, lütfen bana Hindistan’ın Gretası demekten vazgeçin. Aktivizmi Greta gibi görünmek için yapmıyorum. Evet, o bizim ilham kaynağımız ve etkileyici biri. Amacımız aynı ancak benim kendi kimliğim, hikayem var. Benim hareketim Temmuz 2018’de başladı, Greta bile başlamadan önce”^[9] diyerek tepki göstermişti. Licypriya hala medyanın ve liderlerin onu kalıplara sığdırma çabasına^[10] sosyal medya hesaplarından tepki vermeye devam ediyor.^[11] Her iki aktivist de pek çok önemli faaliyette bulunuyor ve Gelecek için Cumalar hareketinin kendi ülkelerindeki önemli temsilcileri arasında. Uganda ya da Hindistan gibi eşitsizliklerden ve iklim krizinden ciddi anlamda etkilenen ülkelerde yaşayan aktivistlerin somut sorunlardan bahsederek kamuoyu yaratmasının, Batılı devletlerin ve şirketlerin işine gelmeyeceği bir gerçek. Yeterince sansasyonel bir durum olmadıkça medyada iklim hareketi ile ilgili Avrupa’lı aktivistlere dair destekleyici ya da itibarsızlaştıran haberlerin baskın halde yaygınlaştırılmasının, bu sesin bastırılmasına ve konunun odağının değişmesine vesile olduğu söylenebilir.

Bu kapsamda medyada ırkçılık ve iklim konularının gündeme getirilmesiyle ilgili diğerlerinden biraz daha farklı bir örnek daha var. Amerikalı muhafazakâr düşünce grupları tarafından anti–Greta olarak adlandırılan, kendini iklim gerçekçisi olarak tanımlayan 19 yaşındaki Naomi Seibt.^[12] İklim bilimi verilerine karşı çıktığı videoları ile bilinen “Youtuber” Greta’ya karşı sağın cevabı olarak görülüyor. Birlikte çalışmaya başladığı, Trump’a yakınlığıyla da bilinen Hearthland Institute isimli muhafazakar grup tarafından “serbest piyasanın ve iklim gerçekçiliğinin sesi” olarak nitelendiriliyor ve Amerika’da muhafazakar aktivistlerin katıldığı Muhafazakar Politik Eylem Konferansı (CPAC) gibi etkinliklerde ön plana çıkarılıyor.^[13] Milliyetçi olduğunu sıklıkla tekrar eden ve Almanya’nın aşırı sağ partisi Almanya için Alternatif (AfD) ile benzer görüşte olduğunu belirten Naomi’nin ilham kaynağı Alman sağ literatürü ve geçmişte Avrupa’da göçmenlere karşı yapılan protestoların da zeminini hazırlayan beyaz üstünlüğü ve beyaz soykırımı (komplo) teorisi.

Medyada Greta ve diğer çocuklar üzerinden devam eden itibarsızlaştırma hukuk bilgimi aşacak kadar çok hak ihlalini içeriyor. Aynı zamanda sosyal medya gibi hiç durmayan bir ortamda her birini yakalamak mümkün değil. Çocukların zihinsel, psikolojik ve fiziksel bütünlüğünün zarar verilmesi, ayrımcılık, fikirlerinin çarpıtılması, dayanaklarının yalanlanması ya da bu haberlerle manipüle edilmeleri aslında daha ciddi bir şekilde ele alınması gereken bir konu. Bu örneklerdeki ihlalleri kabaca değerlendirmek adına Birleşmiş Milletler’in Çocuk Haklarına Dair Sözleşmesi^[14] hızlıca okunduğunda bile birçok maddenin ihlal edildiği görülebilir. Tüm yaşamı gözeten ve Batılı ülkelerin ekonomik, politik ve sosyal açıdan tarihsel sorumluluğunu kabul etmesiyle adım atılabilecek bir hareketin iklim adaleti gibi bütüncül talebi, Paris Antlaşması, kayıp ve zararlar meselesi karşısında, Avrupa’daki politik atmosfere de baktığımızda popülist sağın Naomi gibi figürleri ön plana çıkarak propaganda yapmaya başlaması; çocukların kendi geleceği için harekete geçmesi karşısında, aynı geleceği şekillendirecek olan farklı görüşteki çocukların medya kişilikleri aracılığıyla manipüle edilmesi fikri ise endişe verici. İklim şüpheciliği bu bakımdan, emin olamamak ya da kanıtları yeterli bulmamak gibi naif bir tartışmadan ziyade sağ popülist kesimin iklim hareketini itibarsızlaştırmak ve kendi gelecek kitlesini oluşturmak için kullanacağı kullanışlı bir yönteme benziyor.

1979’dan bu yana aldığı en yüksek oy oranıyla İngiltere’deki Muhafazakar Parti, 2014 Avrupa Parlamentosu seçimlerinden Fransa’da birinci olarak çıkan Le Pen’in partisi Ulusal Cephe, 2017’de yapılan federal seçimlerde üçüncü parti olan Almanya için Alternatif, 2019 İspanya genel seçimlerinde tarihinde ilk kez Temsilciler Kongresinde yerini alan ve Avrupa Parlamentosunda giren Vox, 2018 İsveç genel seçimlerinde üçüncü sırada yerini alan İsveçli Demokratlar gibi sağ popülist partilerin iklim krizine bakış açısı ve “eğer sorun gerçekten gerçekse” ya da “abartılacak bir şey yok ama yine de” havasındaki çözüm önerilerinin en az yapılan grevler kadar medyada yeri var. Son yıllarda yapılan seçimlerde öne çıkan bu partilerin göçmenler ya da ülke ekonomisi gibi diğer konularla ilgili görüşlerinin mevcut gündemi nasıl şekillendirdiğini ve seçmenleri etkilemeye devam ettiğini bu değerlendirmeyi yaparken göz önünde bulundurmak gerekir. Finlandiya meclisinde 2019 seçimleriyle ikinci parti olarak yerini alan Gerçek Finler’in iklim değişikliğine karşı kampanyası, Greta’yı eleştiren ve konuyu “iklim histerisi” olarak tanımlayan Avusturya’nın Özgürlük Partisi’nin propagandaları da bu etki çerçevesinde değerlendirilebilir. Büyük etkinliklerde iklim krizine yönelik adım atılacağı yönünde izlenim yaratılsa bile, bu partilerin de üyesi olduğu Avrupa Komisyonundaki Avrupalı Muhafazakarlar ve Reformistler gibi politik grupların da en az eylemler kadar (belki tüm politikacıların işine geleceği için daha fazla ve daha kolay) baskı oluşturma gücüne sahip olduğunu da unutmamak gerekir. Bu bağlamda bir yandan Brexit, göçmenler, coronavirüs ve iklim talepleri arasına sıkışan Avrupa’da, başlı başına hak ihlalleri olmalarının yanı sıra iklim aktivistlerini itibarsızlaştırmaya yönelik haberlerin okurların iklim krizinin önceliği konusundaki değerlendirmelerinde kritik önem taşıdığı söylenebilir.

Medya aracılığıyla devletlerin ve şirketlerin, ırkçılık ya da milliyetçilik damarını kabartan gündemleri kullanarak asıl talebi geri plana atmasına, hareketlerin kamuoyu yaratarak güçlenmelerine engel olunmasına ve hakları ihlal edilen insanların sesinin bastırılmasına Türkiye’den, Bergama’da Alman Vakıfları^[15], ABD Büyükelçisi John Bass’in Cerrattepe ve HES’ler için Artvin’e yaptığı “gizli” ziyaret^[16] , Kazdağlarındaki mücadele için AB Fonu kullanan derneğin hedef gösterilmesi ^[17] gibi sağın kendi tabanına hitap ederek “dış mihraklar” söylemiyle mücadeleleri itibarsızlaştırmak ve zayıflatmak için kullandığı haberler ve sonuçları örnek verilebilir. Elbette her ülke için ya da uluslararası düzeyde bu hassasiyetlerin bağlamı farklı. Bu haberler, ortaya atılan diğer iddiaları da hatırlatarak (öne çıkan herkesin muhakkak birinin piyonu olması gibi) özellikle iklim krizinin gerçek olduğuna katılan, bu konuda adım atılması gerektiği kanaatinde olan ancak harekete aktif bir şekilde dahil olmayan bireyler için güvensizlik yaratma, kendi yaşamları da söz konusu olmasına rağmen seçmenlerin diğer politik gündemler doğrultusunda iklim şüpheciliğine yönelmesini kolaylaştırma potansiyeli taşıyor.

^[1] Birleşmiş Milletler Kişisel ve Siyasal Haklar Uluslararası Sözleşmesi, https://www.ohchr.org/en/professionalinterest/pages/ccpr.aspx , Son Erişim Tarihi: 6 Mart 2020

^[2] https://9gag.com/gag/aAg7EAp , Son Erişim Tarihi: 6 Mart 2020

^[3] American Greatness, https://amgreatness.com/2019/10/02/greta-thunberg-is-just-a-kid/ , Son Erişim Tarihi: 6 Mart 2020

^[4] National Review, https://www.nationalreview.com/2019/09/greta-thunberg-climate-activist-united-nations/, Son Erişim Tarihi: 6 Mart 2020

^[5] The Guardian, https://www.theguardian.com/world/2020/jan/24/whites-only-photo-uganda-climate-activist-vanessa-nakate , Son Erişim Tarihi: 6 Mart 2020

^[6] The Guardian, https://www.theguardian.com/world/2020/jan/29/vanessa-nakate-interview-climate-activism-cropped-photo-davos , Son Erişim Tarihi: 6 Mart 2020

^[7] Wio News, https://www.wionews.com/india-news/meet-indias-greta-thunberg-seven-year-old-licypriya-kangujam-from-manipur-249260 , Son Erişim Tarihi: 6 Mart 2020

^[8] India Today, https://www.indiatoday.in/india/story/india-greta-climate-activist-comparison-licypriya-kangujam-1640870-2020-01-28 , Son Erişim Tarihi: 6 Mart 2020

^[9] https://twitter.com/LicypriyaK/status/1221628420611698689, Son Erişim Tarihi: 6 Mart 2020

^[10]https://twitter.com/LicypriyaK/status/1236190819612147715, Son Erişim Tarihi: 8 Mart 2020

^[11] https://twitter.com/LicypriyaK/status/1236189995867627520, Son Erişim Tarihi: 8 Mart 2020

^[12] Washington Post, https://www.washingtonpost.com/climate-environment/2020/02/23/meet-anti-greta-young-youtuber-campaigning-against-climate-alarmism/ , Son Erişim Tarihi: 6 Mart 2020

^[13] Bloomberg, https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-02-28/anti-greta-blasts-climate-alarmism-to-conservative-gathering , Son Erişim Tarihi: 6 Mart 2020