Agroekoloji Yerel Dayanışma Ağları Öğrenme Yolculuğu Buluşması

URGENCI,eşitlik, dayanışma ve karşılıklılık değerleri üzerine kurulan uluslararası  bir topluluk destekli tarım ağı kuruluşu. Kentsel ve kırsal topluluklar arasında daha güçlü bir dayanışma sağlamak adına bir yol olan Topluluk Destekli Tarım (TDT), toplulukları ve çiftçileri eşit şekilde güçlendirerek, her iki grubunda küresel çapta yaşadığı sorunlara çözüm öneren bir yöntem olarak görülmektedir (URGENCI, 2015).

URGENCI’nin katkılarıyla 17 Eylül 2016’da Ostrava, Çekya’da düzenlenen 3. Avrupa TDT Buluşması’nda kabul edilen tanıma göre;

Topluluk Destekli Tarım (TDT), uzun vadeli, bağlayıcı anlaşma yoluyla, tarımın riskleri, sorumlulukları ve ödüllerinin paylaşıldığı, bir veya birkaç üretici ile tüketiciler arasındaki insan ilişkisine dayanan doğrudan bir ortaklıktır⁴ (URGENCI, 2016).

Bu kapsayıcı tanıma rağmen ülkelere özgü yerel pratikler değişiklikler gösterebilmekte. Bazı durumlarda, ön ödemeli sistemler üretici ve tüketiciler arasında kabul görürken, bazı durumlarda iki taraf arasında farklı yollardan bağlantılar kurularak, ön ödemesiz anlaşmalar gibi yöntemler uygulanabiliyor. Coğrafi konum ve farklılıkları arka plana itersek eğer, her  farklı yöntemin özelliği artık üreticiler ile tüketicilerin birbirlerini tanıyıp, ilişki kurabilecekleri, olabildiğince aracısız sağlıklı, doğal, besleyici gıdanın üretilip tüketilmesinin çeşitli yolların aranması ve desteklenmesi. Öğrenme Yolculuğu etkinliğinde, bu ortaklıkların ve farklılıkların ekseninde küresel gıda üretim sistemi sebebiyle ortaya çıkan sorunlardan ve risklerden hem küçük üreticinin hem de tüketicinin en az düzeyde etkilenmesi ve sürdürülebilir yerel kentsel ve kırsal gıda sistemlerinin oluşumunun desteklenmesini amaçlamaktadır. Bu sebeple, aynı havzayı paylaşan fakat sınırlarla ve deneyimlerle  farklılaşmış adil gıda, erişilebilir toprak ve doğal tarım arayışında dayanışmacı ağların birbirinden haberdar olması, ortaklıkları ve farklılıkları görmesi ve birbirinden öğrenmesi etkinliğin özünü oluşturmaktaydı. Fransa’da URGENCI ve Terre et Humanisme, Cezayir’den Le Collectif TORBA, Lübnan’dan Soils Permaculture Association, Fas’tan RIAM: The Network of Agroecological Initiatives (Agroekoloji Girişimleri Ağı), Yunanistan’dan AgroEcopolis ve İtalya ‘dan Network of Solidarity Economy (Dayanışma Ekonomisi Ağı) etkinliğe katılan kuruluşlar arasındaydı.

Etkinliğe geri dönecek olursak eğer, etkinliğin gündemi elbette ki topluluk destekli tarım (TDT) merkezliydi. Özellikle Ankara bölgesindeki TDT faaliyetlerini hem yabancı konuklar hem de etkinliğin açık çağrı yoluyla duyurulması ile gelen katılımcılar tarafından bilinirliğinin arttırılması bu etkinliğin diğer amaçlarından biriydi.Türkiye TDT faaliyetleriyle, Urgenci TDT Akdeniz Ağı’nın bir parçası olarak kabul edilmektedir ve bu kapsamda, Akdeniz genelinde ülkelerin birbirleriyle ağının oluşturulması ve kuvvetlendirilmesi amacıyla Akdeniz TDT Ağı’nın bir ayağı  Öğrenme Yolculuğu adıyla Ankara gerçekleştirilmiştir.

Bu dört günlük öğrenme yolculuğunda yoğun, günler içinde değişen dinamik bir bir katılımla bir araya gelindi. Etkinliğe aynı zamanda Türkiye’nin çeşitli yerlerinden ekoloji, tarım, tohum, üretim, gıda  ve çevre üzerine çalışan kişi, kurum , topluluk ve çiftlik temsilcileri katılımıyla gerçekleştirildi. Akdeniz Ağları buluşması Türkiye’den sonra diğer Akdeniz ülkelerin de devam etmek üzere ilerlemeyi ve edinilen bilginin TDT ağlarının genişletilmesi amacıyla eğitim içeriği olarak derlenmesi amaçlıyor.

Öğrenme Yolculuğu etkinliğinin genel programı, Ankara ili merkezi ve kırsalındaki TDT ve üretici çiftlikleri ile kent bostanlarının ziyaret edilmesini ve 7 Ekim’de Ankara Maltepe Yılmaz Güney Sahnesinde gerçekleştirilen geniş katılımlı bir toplantıyı kapsamaktadır.

 1.Gün (5 Ekim)

Etkinliğin ilk günü sırayla Çankaya Belediyesi Kent ve Tarım Birimi’nin Çayyolu Semt Bostanı, ODTÜ Bostanı ve Çiğdemim Derneği Mahalle Bostanı ziyaret edildi. 5 Ekim sabahı Çayyolu Semt Bostanı’na  doğru yola çıkıldı. Yolda, etkinlik genelinde yapılacak olan saha ziyaretlerini değerlendirmeye yönelik çerçeve oluşturmak adına URGENCI’nin “Be Part of CSA! Trainer’s Guide”⁵(2016) kitabının dördüncü modülü olan CSA in Action (Eylemde Topluluk Destekli Tarım) başlığı katılımcılara dağıtıldı ve üzerine tartışıldı.

Çayyolu’nda bostan ziyaretinden önce belediyenin eğitim alanı sınırlarında olan bostana bitişik binasında küçük bir toplantı gerçekleştirildi. Toplantıda, bostan ve etrafından şekillenen çalışmalar Çankaya Belediyesi Kent ve Tarım Birimi çalışanları tarafından tanıtıldı. Kent ve Tarım Hobi Evi⁶ olarak 2000 m² alana kurulan merkez, tarımsal ürün yetiştiriciliği ve bahçıvanlık üzerine teorik ve pratik eğitim veriyor ve alanda oluşturulan üretim parselleri üzerinde mahalleliye kimyasal ilaçlar kullanmadan ve sadece onaylanan yerel tohumlar ile tarımsal üretim yapma imkanı veriyor. Parsel kullanımı, talep üzerine oluşan bekleme listesine göre gerçekleştiriliyor. Kullanıcılara sezon sürecince toprakları ile ilgilenmeleri taahhüdü ile belirli kullanım kuralları çerçevesinde parseller tahsis veriliyor. Kullanılan tohumlar ve gübre, belediyenin Ankara yakınlarındaki bir uygulama arazisinden temin edilmektedir.

Bostan gezintisi sırasında Kent ve Tarım biriminin verdiği bilgiler, katılımcıların sorularıyla daha da pekişti. Sorular alanın tasarımından, kullanıcılar ile yapılan anlaşmaya, kullanılan bitkilere, tohumlara ve verilen eğitimlere kadar bostanın ve eğiyim merkezinin işleyişine yönelik detaylı bilgi edinmeyi amaçlayan sorulardı. Bostan gezisi sonrasında grup olarak kavramsal haritalama çalışması gerçekleştirildi. Kavramsal haritalama çalışması, bir çalışma sahasında, bu örnekte bostan ve kapsamında, yapılan etkinlikleri analiz etmeye ve daha iyi anlamaya yönelik, farklı meslek ve çalışma gruplarının kullandığı katılımcıların küçük gruplara ayrılarak sahada karşılaştıkları kavramları ve olayları örüntülemeye yarayan bir yöntemdir.

Resim 2. Bostan ziyaretinde soru ve cevaplar üzerinden tanıma, tanışma (kaynak: yazar)

Çayyolu’ndan sonra öğle yemeği ve bir sonraki topluluk bostanı ziyareti için ODTÜ’ye doğru yola çıkıldı. İkinci ziyaret mekanı olan ODTÜ Bostanı ve çalışmaları, bostanda gönüllüsü arkadaşlar yardımıyla ziyaretçilere aktarıldı ve yine soru-cevaplar eşliğinde katılımcılar arasındaki etkileşim artırıldı. ODTÜ Bostanı, kampüs içerisinde yer almakta olup, Buğday Derneği tarafından desteklenen bir ekolojik kent bahçeciliği girişimi.

ODTÜ Bostanı, kampüs içerisinde yer almakta olup, Buğday Derneği tarafından desteklenen bir ekolojik kent bahçeciliği girişimidir. ODTÜ Bostanı, yaklaşık 3 senedir, öğrencilerin, personelin ve ilgi duyan diğer gönüllülerin sürdürdüğü, kentte ve üniversite kampüslerinde de tarımın mümkün olduğunu, toprak ile haşır neşir olmak isteyenleri desteklemeyi, tarım ve ekoloji kavramlarını tanıtmayı  ve bu tür projeler için gençlere emsal oluşturulmasını amaçlayan bir oluşum. Gönüllüler gündelik işlerinden fırsat buldukça soluğu bostanda alıp, tohum ve fidan ekimini, bitkilerin bakımını, hasadını ve gerekli tüm işleri bölüşerek bostanı sürdürmeye çalışıyorlar.

ODTÜ Bostanı’ndan sonra, etkinliğin ilk gününün son ziyareti Çiğdem Eğitim, Çevre ve Dayanışma Derneği’nin Çiğdemim Mahalle Bostanı ziyaret edildi Mahalle bostanı, Çankaya Çiğdem Mahallesi sakinlerini toprakla ve sağlıklı gıda ile buluşturmayı amaçlayan derneğin faaliyetlerinden sadece birisi⁷.  Dernek mekanına da ev sahipliği yapan atıl bir parsel üzerine kurulan bostan, dernek gönüllüleri faaliyetleriyle ekim, dikim, kompost, hasat gibi etkinliklerinin gerçekleştirildiği ve mahalle sakinlerinin bir arada vakit geçirdiği ve hasatlarını tükettikleri bir ilgi noktası haline gelmiştir.

Etkinliğin bu noktasında gün içinde deneyimlenenler esnasında tanışma fırsatı bulamayan katılımcıların, dernek mekanında bütün katılımcıları kendilerini ve çalışmalarını tanıtarak bireyler arası etkileşim ve birbirinden öğrenme/bilgi edinme amaçlanmıştır. Akabinde mahalle bostanının tanıtıldığı sunum, bostanın gezilmesi ve Çayyolu ziyareti sırasında hazırlanan kavramsal haritaların çalışma grupları tarafından sunulmasıyla etkinliğin ilk günü sona ermiştir.

İlk gününün kapanışı olarak kent merkezindeki vegan restoranda yerel üreticilerin ürünleri ile yapılan akşam yemeği ve sonrasındaki serbest zamanda katılımcıların bireysel çalışmalarının artık herkes tarafından bilinir hale gelmesiyle daha fazla etkileşime girmesi sağlanmıştır.

2. Gün (6 Ekim)

Etkinliğin ikinci gününde tüm gün sürecek Ankara’nın Güdül ilçesine bağlı Tahtacıörencik Köyü gezisi gerçekleştirildi. TADYA çalışmalarının anlatılmasıyla başlayan gezi, köydeki üretici ailelerden birinin bostan ve serasının ziyaretiyle devam etti. Yerel gıdalar ile hazırlanmış öğle yemeği sonrasında Süvari Çayı ve çevresi gezildi. Süvari Çayı etrafında geçirilen süre çerçevesinde katılımcılar arası etkileşim devam etti. Sonrasında ise TADYA üreticilerinden Yunus Çevik’in işlettiği Yumurta Çiftliği⁸ ziyaret edildi.Çiftlik DBB desteği ile serpilerek şu anda 10.000 m²genişlikte bir arazide doğal yumurta üretmektedir ve Ankara’nın bir çok semtine dağıtım yapılıyor.

Resim 3. Süvari Çayı (kaynak: yazar)

Katılımcılar kısa bir tanıtım sonrası tavukların beslendiği ve bakıldığı yerleri görmek, yemlerini tanımak için çiftliği gezdiler ve  yukarıda da bahsedilen Be Part of CSA! Trainer’s Guide (2016) kitabının  “Eylemde Topluluk Destekli Tarım” CSA in Action) bölümünde yer alan yönlendirmeler eşliğinde tavuk çiftliğini değerlendirdiler. Bu değerlendirme çiftliğin üretim kararlarını, organizasyonunu ve tavukların bakımı/beslenmesi gibi konularda eleştirel bir yaklaşım getirmeyi amaçlayıp, üreticinin tüketici veya ilgi grupları ile beraber öğrenmesini/gelişmesini sağlamaya yönelik bir çalışma oldu. Zaman kısıtından dolayı üreticiye iletilemeyen sorular ve yorumlar kağıtlara yazılarak iletildi.

Resim 4. Yunus Çevik’in Yumurta Çiftliği (kaynak: yazar)

Yumurta Çiftliği sonrası köyde kurulan üretici pazarı ziyaret edildi ve köylüler peynir, pestil, bal, kuru/taze meyve, bitki çayları gibi ürünlerini tanıtma fırsatı buldular.

3. Gün (7 Ekim) 

4 gün süren etkinliğin en yoğun katılım ve içerik ile geçen günü kuşkusuz Maltepe Yılmaz Güney Sahnesi’nde geçen tematik sunumlar, poster sunumları ve DBB yönelim toplantısını içeren üçüncü gündü. “Agroekoloji için Yerel Dayanışma Ağları” başlığı altında 12 farklı tematik sunumun gerçekleştiği etkinlik, pek çok sivil toplum örgütü, topluluk, üretici ve bireyin katılımıyla yoğun ilgi gördü.

Tematik sunumlar Ceyhan Temürcü’nün açılış konuşması ve kolaylaştırıcılığıyla sırayla URGENCI’den Jocelyn Parot’ın “Yerel dayanışma ağları”, Terre et Humanisme’den Mickaël Beji’nin “Agroekoloji perspektifi”, DBB‘den Ayşegül Çerçi’nin “Türkiye’de gıda toplulukları”, Yeryüzü Derneği’nden  Müge Alaboz ve Ebru Seval Yıldız’ın “Topluluk destekli tarım deneyimleri”, Çankaya Belediyesi Kent ve Tarım Birimi’nden Mehtap Yüksel ve Sertaç Hekim’in “Kent tarımı”, DBB’den Alper Pir ve Mustafa Alper Ülgen’in (Ceyhan Temürcü sunumyla) “Üretici perspektifi”, ÇARIK Derneği ve doğal arıcılığı teşvik çalışmaları ile Şamil Beştoy, Şile Belediyesi’nden Nihan Akbay’ın “Şile Yeryüzü Pazarı deneyimi”, Doğa Okulu’ndan Güven Eken’in “Kadim Üretim Havzaları”,Timuçin Şahin’in “Biyobölesellik” veCeyhan Temürcü’nün DBB, TADYA ve Kır Çocukları sunumu şeklinde gerçekleşti⁹.

Resim 5. Tematik sunumlardan bir görüntü (kaynak: yazar)

Zaman kısıtı ve etkinliğe katılan sunumların çokluğu ve çeşitliliği nedeniyle sunumlar arası soru cevap arası verilmedi fakat öğleden sonra dış mekana kurulan tanıtım ve bilgilendirme posterleri, katılımcılar arası etkileşimi sağlamaya yönelikti. Poster sunumları esnasında, herkesin katılımına açık olan DBB yönelim toplantısı gerçekleştirildi.

4. Gün (8 Ekim)

Etkinliğin son günü olan 8 Ekim Pazar günü, katılımcılar ortak araçla Güneşköy’e doğru yola çıkıldı. Günün programı Güneşköy’ün tanıtımı, gezisi, bostan bozumu ve öğleden sonra TDT eğitim müfredatına katkı vermek adına çalışma yapıldı.

Öncelikle, Ali Gökmen’in sunumuyla Güneşköy¹⁰’ün ne için ve nasıl kurulduğundan ve deneyimlerinden bahsetti. Ali Gökmen’den sonra, araziye çok emeği geçmiş insanlarda olan Claire Özel Güneşköy’de gerçekleştirilen TDT faaliyetlerinden bahsetti. Güneşköy arazide hasat ettiği ürünlerden sebze kutuları hazırlayarak abonelik temelinden bunları dağıtan bir sistem kurgulamışlar ve senelerdir bu sistem ile talep edene doğal ve sağlıklı besin temin etmekteler. Konuşmalar simultane olarak katılımcıların çoğunun ana dilinin Fransızca olması sebebiyle Fransızca’ya çevriliyordu ve etkinliğin genel olarak dört günü çok değerli iki arkadaşımız tarafından ses ve görüntü olarak kayıt altına alındı. Etkinliğin filmini dört gözle bekliyoruz.

Resim 6. Güneşköy sunumu yapılırken (kaynak: yazar)

Resim 7. Güneşköy Serası (kaynak: yazar)

Güneşköy ziyaretinde bütün katılımcıların en çok etkilendiği durum ise, araziyi ortadan ikiye bölen hızlı tren hattı ve viyadükleriydi. Güneşköy ekibinin süreçte yaşadıkları ve süregelen inşaat sürecinde araziyi terk etmek yerine, araziyi bunlara rağmen sürdürmeyi tercih etme kararları üzerine konuşuldu, tartışıldı. Konuşmaların sona ermesiyle Güneşköy serası, organik bostanı, kompost hazırlama alanları tanıtıldı ve katılımcılar bir sonraki pazartesi abone kutuları dağıtımına girecek olan sebzeyi toplamaya ve kutulama işlemine yardım etti.

Hazırlanan gözlemeler ve ayran ile yapılan öğle yemeği sonrasında, katılımcıların bir kısmı ile Güneşköy Mandala Evi’nde agroekoloji/TDT eğitim müfredatı üzerine çalışmak için toplanıldı. Çalışma biçimi olarak World Cafe adı verilen  teknik kullanıldı.

Bu teknik etkili, verimli ve öğretici olması sebebiyle tercih edilen, katılımcıların belirlenen başlıklar altında gruplara ayrıldığı ve her başlık için bir aktarıcının seçildiği bir formattır. Gruplar her başlık için yaklaşık 20 dakika çalışırlar ve notlar çıkarırlar ve her grup sonradan başka bir başlığın çalışmasına kayar. Böylece tüm başlıklarda bütün katılımcılar çalışmış olup, ortaya çıkan fikirler hasat edilir. Bu etkinlikte 6 çalışma başlığı seçilmişti: Bunlar; 1. TDT nedir?, 2. Bir TDT inisiyatifi nasıl oluşturulur?, 3. Topluluk geliştirme ve yönetim nasıl gerçekleştirilir?, 4. Alan-ciftlik ziyaretleri n asıl geliştirilir,  5. Agroekoloji uygulamarını kapsayıcı bir web uygulaması nelere dikkat etmeli, nasıl kurgulanmalıdır? ve 6.  Agroekoloji ve TDT pratiği hakkındaydı.  Ortaya çıkan fikirler posterler haline getirilerek, bölgeye özgü TDT pratiklerinin nasıl serpilebileceğine dair oluşturulacak eğitim müfredatına aktarılmak  üzere derlendi.

Etkinliğin sonuna doğru gelinirken, geçirilen dört günün de bir değerlendirmesi yapıldı ve Ankara merkeze dönüş için yola çıkıldı. Ankara merkezde bir kafede yenilen akşam yemeği sonrasında etkinlik sonlandırıldı. Çok yoğun bilgi akışının yaşandığı dört günün birikimi olarak katılımcılar arasında duygusal anlar da yaşandı, iletişim adresleri değiş tokuş edildi, bol bol teşekkür edildi ve vedalaşıldı.

Etkinlik gerçekten de adı gibi bir öğrenme yolculuğuydu. Hem birbirimizden hem de topraktan öğrenmeni yollarının arandığı, dayanışmanın önemimin vurgulandığı konuşulduğu dört günlük süreç eminim ki gelecek için bu coğrafyada da fikir tohumlarının ekilmesini sağladı ve önümüzdeki süreç bu tohumların serpilmesi için bilgiyi, dayanışmayı ve dostluğu da beraberinde getirecektir.

Referanslar:

URGENCI (2015). The network. 10 Kasım tarihinde https://urgenci.net/the-network/adresinden erişildi.
URGENCI (2016). DRAFT CSA principles. 03 Kasım tarihinde https://urgenci.net/wp-content/uploads/2016/11/DRAFT-CSA-principles-CZECH.pdf adresinden erişildi.

Dipnotlar:

1. https://ankaradbb.wordpress.com/
2. https://tahtaciorencik.org/
3. 3. https://urgenci.net/
4. https://urgenci.net/wp-content/uploads/2016/09/European-CSA-Declaration_final-1.pdf
5. https://urgenci.net/wp-content/uploads/2016/11/Trainers-Guide.pdf
6. http://www.cankaya.bel.tr/pages/3890/KENT-TARIM-HOBI-EVI/
7. http://www.cigdemim.org.tr/
8. https://yunusunciftligi.wordpress.com/
9. Sunumlar için : https://learningjourneyankara.wordpress.com/7ekim-program/
10. http://guneskoy.org/

Kapak resim: Çankaya Belediyesi Kent ve Tarım Hobi Evi’nde mahallelinin kullanımına açılmış sebze yataklarından bir görüntü (kaynak: yazar)